Duyguca zeki olabilmek…

Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çoklu zekâ konusunu kıymetlendirdi.

Çoklu zekâ kuramı 1983 yılında ortaya atıldı

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çoklu zekâ kuramının, 1983 yılında Harvard Üniversitesi’nden Prof. Dr. Howard Gardner tarafından ortaya atılmış bir tez olduğunu, Gardner’ın, bir eğitim psikoloğu olarak, çocukların zekâsının sadece matematiksel zekâ ile sonlandırılmasının yetersiz olduğunu savunduğunu tabir ederek, “Bir çocuğu tanımak için yalnızca matematiksel zekâyı ölçmenin ve Stanford-Binet üzere testlerle kıymetlendirme yapmanın birçok çocuğa haksızlık yaptığını söz etmiştir. Forrest Gump sinemasında, yetenekli olmasına karşın zekâ düzeyi kâfi görülmediği için dışlanan bir çocuğun harikulade muvaffakiyetler elde ettiğini görüyoruz. Gardner, bu türlü örneklerden yola çıkarak, zekânın tek bir yapıdan ibaret olmadığını, çoğul olduğunu ve geliştirilebilir bir yapıya sahip olduğunu savunmuş, bu doğrultuda çoklu zekâ kuramını geliştirmiştir.” dedi.

Sözel zekâ ve mantıksal zekâ testlerde ölçülebilen iki zekâ türü…

O devirde Gardner’ın yedi farklı zekâ tipi tanımladığını lisana getiren Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Sözel zekâ ve mantıksal zekâ, çoklukla klasik olarak bilinen ve testlerde ölçülebilen iki zekâ cinsidir. Başka zekâ cinslerini ölçmek daha güç olabilir, lakin bu cinslerin muhakkak özellikleri vardır. Örneğin, müziksel zekâ. Müziksel zekâya sahip şahıslar, çocukluk periyotlarında kapı gıcırtısından bile ritim çıkarıp dans edebilirler. Bu, kulak zekâsı olarak da bilinir. Nota bilgisi olmadan melodileri ve ritimleri anlayabilen bu bireyler, müziksel zekâ açısından epeyce yeteneklidir. Bir başka zekâ çeşidi ise görsel zekâdır. Görsel zekâsı yüksek olan bireyler, bilhassa harita okuma, tasarım, zihinsel imgeler oluşturma üzere alanlarda başarılıdır. Ressamlar, mimarlar, çizerler ve pilotlar bu zekâ çeşidine sahip şahıslara örnek gösterilebilir. Gördükleri bir şeyi kolaylıkla çizebilir yahut tasarlayabilirler. Ayrıyeten, bedensel zekâ da kıymetli bir zekâ cinsidir. Bedensel zekâya sahip bireyler, vücut duyumlarını çok uygun algılar ve koordine edebilirler. Uyum, istikrar, sürat ve fizikî dayanıklılık üzere hünerler bu zekâ tipinin en bariz özellikleridir. Mesela atletler, dansçılar, cerrahlar.. İnce motor maharetleri, bunlarda çoktur.” diye konuştu.

Zekâ yüzde 60-70 oranında eğitimle geliştirilebilir

Zekânın, doğuştan gelen bir kapasite olarak yüzde 30-40 oranında belirleyici olduğunu tabir eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Yüzde 60-70 oranında eğitimle geliştirilebilir. Zihinsel yatırım, emek ve gayretle daha süratli yol alınabilir ve bu bireyler daha avantajlı olurlar. Toplumsal zekâ da var. Mesela bunlar eğitimciler ortasında, başkanlar ortasında, terapistler ortasında, psikologlar ortasında kıymetlidir. Karşı tarafın hislerini okurlar. Öbür bir zekâ çeşidi de içsel zekâ. İçsel zekâ da kendini tanır, tahlil eder, okur. Filozoflar, din adamları, psikologlar da içsel zekâyla, öz inançlı, öz disiplinli, kendini geliştirebilen bireylerdir. Bir de doğasal zekâ var. Çok çevreci olurlar bu şahıslar. Florayı tanır, bitkiyi tanır, çiçekleri, ağacı çok düzgün tanır.” dedi.

Evrensel bir ahlaki zekâ var mı?

Bir de tanımlanmış zekâlar ortasında varoluşçu zekânın olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bu çoklu zekâdaki kişi varoluşu sorguluyor: ‘Ben niye varım? Mevt nedir? Neden ölürüz? Öbür insanlara neden âşık oluruz? Dünya nasıl, niye geldi?’ üzere varoluşsal sorular soran bireylerdir. Bir oburu de ahlaki zekâ olarak söz ediliyor.” sözünde bulundu.  

Gardner’in, üniversal bir ahlaki zekâ konusunda bir karara varamadığını da söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Düzenlediğimiz Müspet Psikoloji Kongresi’ne Gardner’i davet ettik. 90 yaşında olmasına karşın çevrimiçi olarak etkinliğimize katıldı. Bir soru sordum ‘Teknoloji gelişiyor, bilgisayarlar süratle artıyor, yapay zekâ ile ilgili açılımlar başladı. Bu insanlığın geleceği ne olacak?’ diye… Dedi ki; ‘Maddi refah artacak, daha da artacak. Teknoloji de artacak ancak insani kıymetlerin artacağı konusunda çok tasalarım var’. Hakikaten de kötülükleri görüyoruz.” diye konuştu.

‘Vicdani zekâ’ kavramını tanımlamıştım…

Türkiye’de ve dünyada kötülüklerin, maddi refah arttıkça azalması beklenirken tam bilakis artış gösterdiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bu durum, toplumsal çürümenin bir göstergesi olarak bedellendiriliyor. 2010 yılında yayımlanan Müspet Psikoloji kitabında, ‘vicdani zekâ’ kavramını tanımlamıştım. ‘Ahlaki zekâ’ yerine ‘vicdani zekâ’ demek, bu kavramın daha ölçülebilir ve tanımlanabilir olmasını sağladı. Kitabın yayımlanmasının akabinde bir grup benimle bağlantıya geçti. ‘Kitapta tanımladığınız kavramları bir test ve ölçek hâline getirmek istiyoruz.’ diyerek bir çalışma yaptılar ve ‘Vicdani Zekâ Ölçeği’ ni geliştirdiler.” diye anlattı.

Anne baba ve öğretmenlere zekâ cinslerini içeren rehber

Duyguların Psikolojisi kitabında zekâ cinsinin içeriğini tanımlayan 10’ar soruluk ölçek paylaştığını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Böylece anne babalar ve eğitimciler, çocuklarına bu soruları sorarak hangi zekâ tipinin baskın olduğunu kolay kolay belirleyebilirler. Anne, baba yahut rehber öğretmenler ilkokul düzeyindeki çocuklara bu ölçümleri yaparak çocukları tahlil eder. Sınıf öğretmeni çocuğu uygun tanıdığı için de yetenek avcılığı yapabilir.” dedi.

Gerçek başkanlar farklı zekâ tiplerini istikrarlı kullanır

Zekâ çeşitlerinin birbirleriyle ilgileri konusuna da değinen Prof. Dr. Tarhan, “Aslında ülkü olan, tüm zekâ tiplerini yerinde ve vaktinde kullanabilmektir. Kimi zekâ cinslerinde çok başarılı olabilirsiniz, lakin gerçek önderler ve kanaat liderleri, farklı zekâ çeşitlerini istikrarlı bir halde kullanabilen şahıslardır. Bu beşerler, topluma katkı sağlar ve öbür insanlara yol gösterir. Bu nedenle, her bireyin tüm zekâ cinsleriyle ilgili marifetlerini geliştirmesi gerekir. Hiç kimse tek bir zekâ çeşidiyle ilerleyemez, zira hayatın farklı alanlarında çeşitli zekâ çeşitlerine gereksinim duyulur. Örneğin, toplumsal zekâ da içsel zekâ da değerlidir. Tahminen bir hususta en güzel olmayabilirsiniz, lakin tüm zekâ cinslerinde taban bir düzeye ulaşmak gereklidir.”

Mantıksal zekâsı yüksek olanın duygusal zekâsının düşük olabilir…

Bazı insanların birkaç lisanı çok yeterli konuşabildiğini fakat biriyle sohbet etmekte zorlanabildiğini söyleyen Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle tamamladı:

“Bu durum, onların mantıksal zekâsının yüksek, lakin duygusal zekâsının düşük olduğunu gösterir. Örneğin, Einstein son derece dâhiydi; satranç oynuyor, keman çalıyor ve inanılmaz keşifler yapıyordu. Lakin duygusal ve toplumsal zekâsı gelişmiş değildi. Evliliğinin 10. yılında eşine, ‘Benimle evli kalmak istiyorsan üç öğün yemeğimi hazırla, benden ilgi bekleme’ demişti. Bunun üzerine eşi, evliliği bitirme kararı aldı. İlkokul yıllarında ise öğretmenleri ona ‘Bu çocuk okumaz, adam olmaz’ demişti. Einstein, kendi alanında son derece başarılıydı, lakin öteki zekâ cinslerini ihmal etmişti. Bu durum, insan vücudunun istikrarlı bir biçimde büyümesine benzetilebilir. Gözümüz olağandışı halde büyük olursa, yüzümüzün doğal ahengi bozulur. Tıpkı halde, zekâ çeşitleri de istikrarlı bir ruhsal bütünlük içinde gelişmelidir. Elbette, bir zekâ çeşidi başkalarına kıyasla daha baskın olabilir, lakin başkalarını ihmal etmemek gerekir. Eğitimcilerin bu dengeyi sağlamak için yönlendirme yapması çok değerlidir. Müziksel zekâsı yüksek bir çocuğun illa müzik sanatkarı olması gerekmez. Fakat bu çocuk ders çalışırken müzik dinleyerek daha kolay öğrenebilir.”

 

 

 

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı