Vitaminleri doğru almazsanız faydadan çok zararı olabilir!

Üsküdar Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Halis Köylü, vitaminlerin ne vakit, nasıl ve ne formda alınması gerektiğine dair kıymetli açıklamalarda bulundu.

Vitaminlerin uygun biçimde kullanılmaması metabolik eksikliklere yol açar

Vitaminlerin, olağan beden işlevleri için gerekli olan, kolay yapılı bileşikler olduğunu ve fakat beden tarafından üretilemedikleri için kesinlikle besinler ile alınması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Köylü, “Yiyecekler içerisinde doğal olarak bulunurlar. Günümüzde kimi vitaminler sentetik olarak üretilmektedir. Vitaminler; olağan beden metabolizması için küçük ölçülerde gerekli olan, ama beden hücrelerinde yapılamayan organik bileşiklerdir. Vitamin gereksinimi bedenin büyüklüğü, büyüme suratı, idman seviyesi, hastalık ve ateş, gebelik ve süt vermeye (süt veren bayanlarda D vitaminine özel gereksinim vardır) bağlı olarak değişir. Vitaminlerin diyette bulunmayışı ya da patolojik olarak uygun formda kullanılamaması metabolik eksikliklere yol açar.” dedi.

Vitaminler oksijen, güneş ışığı, ısı ve metaller ile temas sonucu bozulabiliyor

Vitaminlerin direnç arttırıcı ve düzenleyici organik moleküller olduğunu, sindirilemediğini, hücrenin yapısına katılmadığını ve güç vermediğini de anlatan Prof. Dr. Halis Köylü, “Bazı vitaminler enzimlerin yapısında koenzim (enzimlerin aktifliğini artıran ve onların çalışmasına yardımcı olan organik moleküller) olarak misyon yapar. Bu vitaminlerin eksikliği, biyokimyasal tepkimeleri/reaksiyonları durdurur. Vitaminler oksijen, güneş ışığı, ısı ve metaller (bakır, demir gibi) ile temas sonucu bozulabilir.” tabirinde bulundu. 

Bugüne kadar 13 vitamin tanımlandı

Bugüne kadar A, B kompleks (B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12), C, D, E ve K vitamini olmak üzere 13 vitamin tanımlandığını kaydeden Prof. Dr. Halis Köylü,   şöyle devam etti:

“Dokuz vitamin (B kompleks ve C vitaminleri) suda çözünen vitaminler olarak sınıflandırılırken, dört vitamin (A, D, E ve K vitaminleri) yağda çözünen vitaminler olarak sınıflandırılır. Suda çözünen vitaminler ekseriyetle besinlerden basitçe elde edilir, basitçe emilir ve bedenden kolay kolay atılır. Bu nedenle suda çözünen vitaminler bedende çok az depo edilir. Lakin B12 vitamini bir istisnadır. B12 vitamini karaciğerde, bedene 3-4 yıl yetecek kadar depo edilir. Suda çözünen vitaminler, bedende çok az depo edildikleri için çok süratli tüketilir. Neyse ki, pek çok besin bu vitaminler bakımından zengindir. Öteki yandan yağda çözünen vitaminler safranın ve/veya pankreas enzimlerinin eksikliğinde/yokluğunda yetersiz emilir; emilimleri için besinlerin yağlarla alınması gerekir. Yağda çözünen vitaminler bedende çok güzel depolanır ve bedenden kolay kolay uzaklaştırılamaz. Bu nedenle yağda çözünen vitaminlerin yüksek dozları beden için toksiktir.”

Vitaminler besinlerin güce dönüştürülmesinde katalizör olarak rol oynarlar

Vitaminlerin, özel hücre işlevlerinin yerine getirilmesi için gerekli olduğunu da lisana getiren Prof. Dr. Halis Köylü, şöyle anlattı:

“Suda çözünen vitaminlerin birçok çeşitli enzimlere koenzim olarak misyon yapar. Suda çözünen vitaminlerin tersine, yağda çözünen vitaminlerin koenzim vazifesi yoktur; yalnızca biri (K vitamini) koenzim işlevine sahiptir. Vitaminler güç vermez, besinlerin güce dönüştürülmesinde katalizör olarak rol oynarlar. Kimyasal tepkileri kendileri değişmeden çabuklaştırırlar. Bunun için vitaminlere çok az ölçülerde gereksinim duyulur. Her vitaminin bedende farklı bir rolü vardır; kimisi antioksidan olarak vazife yaparken kimisi doku büyümesi ve farklılaşmasında tesirlidir. Bazıları ise hormonlara emsal formda tesir eder. A vitamini görme, B kompleks vitaminlerin çoğu metabolik olayların düzenlenmesi (koenzim olarak), B9 (folik asit) ve B12 vitamini (kobalamin) kan üretimi, C vitamini bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi ve yara uygunlaşması, D vitamini kalsiyumun bağırsaklardan emilimi ve kemikte birikimi, E vitamini üreme, K vitamini ise pıhtılaşma ile ilgilidir.”

Bebekler besinlerle daha fazla K vitamini alınmasına muhtaçlık duyuyor

D vitamininin güneş ışınlarının tesiriyle deride sentezlendiğini, K vitamini ve biotinin (B7 vitamini) bağırsak bakterileri tarafından üretildiğini, B12 vitamininin de bilhassa yüksek oranda depo edildiğini tabir eden Prof. Dr. Halis Köylü, “Bu nedenle bu vitaminlerin yalnızca besin alımına bağlı eksiklikleri az görülür. Bebekler daha az bağırsak florasına ve daha az K vitamini deposuna sahip oldukları için, yetişkinlere kıyasla besinlerle daha fazla K vitamini alınmasına muhtaçlık duyarlar.” diye konuştu.

Vitaminlerin uygun biçimde alınmamaları metabolik eksikliklere yol açıyor

Vitamin muhtaçlığının bedenin büyüklüğü, büyüme suratı, antrenman seviyesi, hastalık ve ateş, gebelik ve süt vermeye (süt veren bayanlarda D vitaminine özel gereksinim vardır) bağlı olarak değiştiğini de anlatan Prof. Dr. Halis Köylü, “Vitaminlerin diyette bulunmaması yahut uygun halde alınmamaları metabolik eksikliklere yol açar. Yağda çözünen vitaminlerin eksikliği, bilhassa bağırsaklarda yağ emiliminin bozulduğu durumlarda görülür. Başka bağırsak hastalıkları da genel olarak vitamin emilimini tesirler hem suda çözünen hem de yağda çözünen vitaminlerin eksikliğine neden olurlar.” halinde konuştu. 

Vitaminler nasıl emiliyor?

 Vitaminlerin vücutta biyokimyasal tepkilerde yaşamsal role sahip olduğunu ve bedende sentezlenememeleri nedeniyle besin yoluyla alınmaları gereken küçük moleküller olarak tanımlandığını da kaydeden Prof. Dr. Halis Köylü, “A, D, E ve K üzere yağda çözünen vitaminler ester halinde alınır ve emilimden sonra kolesterol esteraz ile sindirilmeleri gereklidir. Ayrıyeten bu vitaminler bağırsakta büyük oranda çözünmezler ve bu nedenle emilimleri tümüyle miçeller (herhangi bir çözeltide dağılma gösteren yüzey moleküllerinin bir ortaya gelerek küme oluşturması) içine alınmalarına bağlıdır. Pankreas enzimlerinin yokluğu yahut safra kanalı tıkanıklığı nedeniyle safranın bağırsaktan atılamadığı durumlarda yağ emilimi azalır, buna bağlı olarak yağda çözünen vitaminlerin emilimi de azalır.” dedi.

Vitaminlerin büyük kısmı ince bağırsağın üst kısımlarında emiliyor

Vitaminlerin büyük kısmı ince bağırsağın üst kısımlarında emilirken B12 vitamininin ince bağırsağın alt kısmında emildiğini söyleyen Prof. Dr. Halis Köylü, “B12 vitamini, mideden salgılanan intrinsik faktör (IF) ismi verilen bir proteinle bağlanarak emilir. Suda çözünebilen vitaminlerden B12 vitamini ve folik asidin emilimi sodyum iyonundan (Na⁺) bağımsızdır. Lakin öbür yedi suda çözünebilen vitaminin (tiyamin, riboflavin, niasin, piridoksin, pantotenik asit, biotin ve askorbik asit) emilimi sodyum iyonu (Na⁺) ile birlikte gerçekleşir.”

Vitamin fazlalığı da hastalıklara neden oluyor 

Yağda çözünen vitaminlerin (A, D, E ve K vitaminleri) çok yüksek dozlarının kesin olarak toksik olduğunun unutulmaması gerektiğini de vurgulayan Prof. Dr. Halis Köylü, “Vitaminlerin önerilen günlük dozdan fazla alınması, toksik seviyede birikimlerine ve buna bağlı hipervitaminozlara yol açabilir. A vitamini fazlalığı (A hipervitaminozu), anoreksi, baş ağrısı, hepatosplenomegali (karaciğer ve dalakta büyüme), huzursuzluk, dermatit, saç dökülmesi, kemik ağrısı ve hiperostozis (kemik dokusunda olağandışı büyüme) üzere belirtilerle kendini gösterebilir. D vitamini fazlalığı (D hipervitaminozu) ise kilo kaybı, yumuşak dokularda yaygın kalsifikasyon (kireçlenme) ve bunun sonucunda böbrek yetmezliği ile bağlantılıdır. E vitamini fazlalığı, çeşitli hormonların fonksiyon bozukluklarına, K vitamini metabolizmasında bozulmalara, kanın pıhtılaşma sürecinde (koagülasyon) aksamalara ve lökosit (akyuvar) işlevlerinde bozulmalara neden olabilir. K vitamini fazlalığı ise sindirim sistemi bozuklukları ve anemi ile karakterizedir.” dedi.

Yüksek dozlarda B6 vitamini alımı da periferik nöropatiye yol açıyor

Diğer yandan, bedenden süratle uzaklaştırılabilmeleri nedeniyle, suda çözünen vitaminlerin (folik asit, kobalamin, askorbik asit, piridoksin, tiyamin, niasin, riboflavin, biotin ve pantotenik asit) yüksek dozlarının rastgele bir soruna yol açmadığının düşünüldüğünü kaydeden Prof. Dr. Halis Köylü, “Ancak, yüksek dozlarda piridoksin (B6 vitamini) alımının periferik nöropati (çevre hudutları hastalığı) oluşturabileceği gösterilmiştir.” tabirinde bulundu. 

Vitamin dayanağının kanser gelişmesini önlediğine dair kuvvetli bir ispat yoktur  

Potansiyel faydaları zararlarından daha fazla olduğu için çok sayıda uzmanın, günlük muhtaçlığı aşmayan ölçülerde multivitamin önerdiğini de tabir eden Prof. Dr. Halis Köylü, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Önerilen ölçülerde almak şartıyla vitamin destekleri yetersiz beslenme, emilim bozukluğu ve ileri yaş üzere durumlara sahip şahıslarda epeyce yararlıdır. Vitamin destekleri, eksik olma ihtimali yüksek olan vitaminler için (folik asit, B6 vitamini, B12 vitamini ve D vitamini) kâfi alımı sağlar. Lakin A, C yahut E vitaminlerini, folik asitli multivitaminleri, kanser yahut kalp-damar hastalıklarından korunmak için antioksidan bileşimlerini önermek yahut reddetmek için ispatlar kâfi değildir. Birçok uzman, kanser yahut kalp-damar hastalıklarından korunmak için, tek yahut kombine B-karoten kullanılmasına karşıdır. Vitamin dayanağının kanser gelişmesini önlediğine dair kuvvetli bir delil yoktur. Genel görüş vitaminlerin taze zerzevat ve meyve halinde tüketilmesinin daha gerçek olduğu yönündedir.”

 

 

 

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı